یکی از مهمترین اجزا در یک سیستم آبیاری لوله آبیاری است که وظیفه انتقال سیال و آبرسانی را بر عهده دارند. در گذشته از لولههای فلزی به این منظور استفاده میگردید که با وجود مقاومت بالا، مشکلاتی همچون وزن بالا، خوردگی، اشعه خورشید و عوامل دیگر وجود داشته است. لذا با گذشت زمان و ورود اتصالات و اجزایی از جنس غیر فلزی و نوعی پلاستیک همانند پلی اتیلن، پی وی سی، پلیکا،… به بازار موجب استفاده بیشتر از این نوع لوله به جای نوع فلزی شد. از مزیت های لولههای غیر فلزی میتوان به وزن پایین، مقاومت در برابر ضربات، فشار و عوامل شیمیایی، نصب و حمل و نقل آسان و قیمت مقرون به صرفه اشاره نمود. پرکاربردترین نوع لولههای قابل استفاده در سیستمهای آبیاری شامل لولههای پلی اتیلن، پیویسی، یوپیویسی و… میباشد.
لوله پلی اتیلن (PE)
امروزه پر کاربردترین نوع لوله در صنایع کشاورزی و آبرسانی لولههای پلی اتیلن میباشد که ساختار آن تشکیل شده از اتمهای هیدروژن و کربن بوده و اگرچه دارای پیوند قوی است، انعطافپذیری بالایی دارد. به هر محصول ساخته شده از این مواد محصولات پلی اتیلنی گفته میشود.
این نوع لوله تقریبا در همهی مزارع و گلخانهها مورد استفاده قرار میگیرد و به دلیل ویژگیهایی همانند سبکی نسبت به لوله فلزی، عمر طولانی، مقاومت بالا در برابر رطوبت، سرما، اشعه خورشید، مواد شیمیایی و خورنده، تنوع در سایز، انعطافپذیری و مقرون به صرفه بودن آنها طرفداران بسیاری داشته و در مصارف متعددی بکار گرفته میشوند. از جمله کاربرد آنها بکارگیری در سیستم آبیاری تحت فشار مانند آبیاری قطرهای و بارانی بهمنظور نصب لولههای اصلی، نیمه اصلی، فرعی و … استفاده میشوند.
انواع لوله های پلی اتیلن
لولههای پلی اتیلن همانند هر محصول دیگری دارای انواع مختلفی است. به طور کلی لولههای پلی اتیلن به دو دسته اصلی دوجداره (ثقلی) و تک جداره (تحت فشار) تقسیم میگردد که هریک از این دستهها نیز شامل انواع متفاوتی هستند که تفاوت و کاربرد آنها به شرح زیر است:
لوله پلی اتیلن تک جداره (تحت فشار)
لولههای پلی اتیلن تک جداره که اصطلاحا تحت فشار نیز نام دارند، از یک لایه تشکیل شدهاند که متناسب با ضخامت این لایه خود به سه گروه (گرید) PE63 و PE80 و PE100 تقسیم میگردند و هریک از این سه گروه بر اساس سایز و قطرهای مختلف طبقهبندی میشوند.
این نوع لوله به منظور انتقال سیالات در شبکههای توزیع سیالات مجاز مانند شبکه توزیع آب و سیستمهای آبیاری تحت فشار بکار گرفته میشوند و قابلیت تحمل فشار 2 تا 40 اتمسفر وابسته به ضخامت و قطر لولهها را دارا هستند.
دسته بندی گریدهای PE63 وPE80 و PE100
تفاوت اصلی این لولهها در ضخامت جداره آن و در حقیقت دانسیته و چگالی آنهاست. اولین نوع ساخته شده لوله پلی اتیلن با گرید PE63 بوده که امروزه به دلیل دانسیته پایین این محصول از رده استفاده خارج شده است. پس از آن گرید PE80 با دانسیته (چگالی) و تحمل بار بیشتر و قیمت کمتر تولید شده و مورد استفاده قرار گرفت. لذا گرید PE100 نسبت به نوع 80 تقریبا با همان مقاومت ولی با دانسیته بیشتر، مقاومت برتر نسبت به اشعه خورشید، ، وزن کمتر و نهایتا هزینه مناسبتر محبوبیت و کارایی بیشتر پیدا کرده است. لذا بکارگیری هر یک از دو گرید لوله متناسب با نوع استفاده آنهاست.
لولههای پلی اتیلن PE100 و PE80 بر اساس قطر و فشار قابل تحمل (بار یا اتمسفر) ، به سایزهای متفاوتی تقسیم میشوند که بر همین اساس به دو صورت کلاف مانند و شاخهای به بازار عرضه میگردند. بطوری که این لولهها در فشارهای 12،10،5 و16 بار (اتمسفر) بصورت کلاف و در فشار های بالاتر بصورت شاخههای 6 و 12 متری موجودند. پرکاربردترین سایز لولههای پلی اتیلن از کوچکترین به بزرگترین سایز به ترتیب شامل 16، 20، 25، 32، 50، 75،63، 90، 110، 140،125، 250،200،160،… میلیمتری میباشند که هریک دارای کاربردهای متفاوتی هستند.
- سایز 16 تا 25 میلیمتری: این سایز از لوله معمولا در آبیاری قطرهای و به منظور آبیاری گیاهان توسط قطره چکان بکار میروند و با عنوان لولههای آبده (لترال) معرفی میگردند که متناسب با فشار قابل تحمل بصورت کلاف یا شاخه ای تولید میشوند.
- سایز 32 تا 63 میلیمتری: معمولا به عنوان لولههای نیمه فرعی شناخته و استفاده میگردند که لولههای آبده از آنها منشعب میگردند.
- سایز 75 و 90 میلیمتری: این سایز از لوله معمولا به عنوان لوله فرعی تلقی میشوند که از لوله اصلی در مزرعه منشعب میشوند.
- سایز 110 و بالاتر از آن: از سایز 110 میلی متری به بعد جزو لولههای اصلی سیستم آبیاری محسوب میشوند که وظیفه انتقال سیال از هر منبع آبی را برعهده دارند و با افزایش سایز میزان فشار قابل تحمل آنها نیز افزایش مییابد و متناسب با نوع خطوط لوله و آبرسانی مورد استفاده قرار میگیرند.
لذا بکارگیری تمامی سایزهای لوله ذکر شده به عوامل متعددی مانند نوع کاربرد، دبی و حجم آب موجود در سیستم، حجم سطح زیرکشت و… وابسته است و متناسب با آن کارایی نیز تغییر میکند.
مشخصات و عناوین درج شده روی لولههای پلی اتیلن تک جداره
به منظور استفاده آسان از لوله عناوین و علائم اختصاری برای آنها در نظر گرفته شده است که برخی از آنها بر روی لولهها درج گردیده است تا گویای نوع و ویژگیهای لوله باشد و برخی دیگر توسط فروشنده ذکر میگردد.
از جمله علائمی که بر روی لوله درج میشود شامل DN، PN، PEو نوع دانسیته (زیاد یا کم)، نام برند و استاندارد مربوط به آن میشود.
- علامت DN: این عنوان بر روی لوله نشان دهنده سایز لوله میباشد. برای مثال DN75 گویای سایز لوله 75 میلیمتری است.
- علامت PE: نمایانگر نوع دانسیته لوله است که در دو نوع 100 و همراه با علامت اختصاری HDPE PIPE به معنی دانسیته بالا و نوع 80 همراه با علامت LDPE PIPE با دانسیته کمتر بر روی لوله نوشته میشود.
- علامت PN: این علامت نشان دهنده فشار قابل تحمل لوله است که به مثال بصورت PN10 نوشته شده که به معنی تحمل فشار 10 بار است.
- نام برند: نام کارخانه یا شرکت سازنده لولهها بر روی آن درج میشود. مانند پلیرود،… .
- استاندارد: تمامی لوله و یا هر محصول دیگری تحت یکسری از استاندارد ها تولید شده و عرضه میگردد تا پس از بازرسی و آزمایشهای کنترل کیفیت مشخص گردد شرایط لازم و کافی برای عرضه و استفاده را داراست. برای مثال لولههای مورد استفاده در سیستم آبرسانی و زهکشی تحت استاندارد DIN 8074 ساخته میشوند.
- برخی دیگر از عللائم بر روی لوله درج نمیگردد. مانند کلمه SDR . این علامت، مخفف عبارت Standard Dimension Ratio میباشد که به معنی نسبت ابعادی استاندارد بوده و طبق این عبارت برابر با نسبت قطر خارجی لوله به ضخامت جداره آن است. بر اساس این فرمول میتوان مقاومت لوله در برابر انواع نیروهای وارد بر آن در جداول استاندارد دسته بندی کرده و در هنگام نصب لولهها مورد توجه قرارداد.
مشخصات لوله پلی اتیلن تک جداره
- مقاوم در برابر سرما تا 70 درجه سانتیگراد
- مقاوم در برابر فشار بالای 16 بار
- مقاوم در برابر گرما تا 80 درجه سانتیگراد
- وزن پایین و حمل و نقل آسان
- نصب آسان
- مقاوم در برابر ضربات
- مقاوم در برابر مواد شیمیایی و اشعه خورشید
- دارای اتصالات متنوع جهت اتصال به سایر محصولات و اجزا
لوله های پلی اتیلن دو جداره (ثقلی)
لولههای پلی اتیلن دو جداره که به لولههای کاروگیت و اسپیرال نیز معروفند، بر خلاف تک جداره بدون فشار داخلی و بصورت جریان ثقلی طراحی میشوند. در حقیقت در لولههای دو جداره یک لوله درون لوله دیگری قرار گرفته و با یک پوشش بیرونی محصور میگردند. لوله داخلی لوله اصلی یا حامل گفته شده و سطح آن صاف است و لوله خارجی را که بصورت دندانهدار است، لوله ثانویه یا مهار میگویند.
در لولههای تک جداره مقاومت لوله در برابر فشارهای داخلی که سیال ایجاد میکند مورد توجه است ولی در لولههای دوجداره تحمل فشار خارجی از اهمیت بیشتری برخوردار است. به دلیل همین مقاومت بالای لولههای دو جداره، علاوه بر بکارگیری در انتقال فاضلاب و سیالات، در صنایع مختلفی همچون پلسازی، راهسازی نیز استفاده میشوند. از دیگر مزیت این لوله تولید قطر بالا و تنوع در سایز و همچنین قیمت مناسب است. این لوله ها تحت استاندارد های ، INSO 9116-2، INSO 9116-3 ،DIN 16961-1 و DIN 16961-2 ساخته شده و مورد استفاده قرار میگیرد.
مشخصات لوله های پلی اتیلن دو جداره
- مقاوم در برابر مواد شیمیایی و خورنده
- عدم گرفتگی در اثر رسوبات
- وزن پایین
- نصب و اجرا آسان بدون نیاز به ماشینآلات سنگین
- عمر طولانی
- مقاومت بالا در برابر انواع فشار های خارجی
- تنوع در سایز و ساخت قطر های بالا
- دارای ضریب زبری پایین
نحوه اتصال لوله پلی اتیلن
لولههای پلی اتیلن میتوانند به دو صورت جوشی و یا پیچی به یکدیگر متصل شوند. در نوع پیچی لوله توسط یک اتصال رزوهای یا فشاری مانند رابطها، زانوی پیچی، سه راه پیچی آبیاری و دیگر تجهیزات به یکدیگر متصل میشوند و سپس به راحتی قابل جداشدن هستند. این روش در سایزهای پایین و متوسطی از لوله (برای مثال از سایز 16 تا 125 میلیمتر) کارایی دارد و برای سایزهای بالاتر این روش مناسب نبوده و روش جایگزین آن یعنی روش جوشی بکار گرفته میشود.
روش جوشی بین دو لوله که به جوش پلی اتیلن نیز معروف است توسط دستگاههای مخصوص، برای سایز 125 میلیمتر به بالا و لولههای اصلی در شبکه آبیاری بکار میرود. در جوش پلی اتیلن به منظور اتصال دو لوله ابتدا سطح هر دو توسط دستگاه رنده و صاف شده و در یک دمای مشخص حرارت داده میشود. پس از داغ شدن سطح، فرآیند اتصال لوله انجام میگردد.
لوله های PVC و U-PVC
نوع دیگری از لولههای غیر فلزی (پلاستیک) که در سیستم آبرسانی و زهکشی بکار گرفته میشود لوله PVC و U-PVC است. مواد اولیه این نوع لوله از پلی وینیل کلراید است که ترکیبی از 43 درصد هیدروکربن (وینیل) و 57درصد کلر است. اولین تولید کننده این لولهها پولیکا نام داشته است که بعد ها این لوله به نام پولیکا یا همان پلیکا شناخته میگردد. این دو لوله از لحاظ ظاهری تفاوت بسیاری ندارند لذا تفاوت اصلی آنها در جنس (نه مواد اولیه) آنهاست.
لوله های پی وی سی (PVC)
لوله PVC که مخفف عبارت Polyvinyl chloride همان گونه که ذکر شد از پلی وینیل کلراید تشکیل شده که ماده بسیار سختی است و به منظور ساخت لوله ابتدا داغ و سپس قالبریزی میشوند. در حقیقت به این نوع لوله مقداری مواد روانکننده اضافه میگردد تا انعطافپذیری بیشتری داشته باشند. اما وجود همین مواد موجب شده است تا در شبکه آبرسانی آب غیر آشامیدنی بکار گرفته شوند.
لوله های یو-پی وی سی (U-PVC)
لوله U-PVC که مخفف عبارت Unplasticized polyvinyl chloride است از همان مواد اولیه لوله PVC (پلی وینیل کلراید) تشکیل شده است با این تفاوت که در این نوع لوله مواد روانکننده بکار گرفته نمیشود و همین باعث مقاومت بالاتر لولههای U-PVC نسبت به نوع PVC آن شده است. در حقیقت عدم وجود مواد انعطافپذیر باعث شده است که این نوع لوله همانند یک لوله چدنی ولی با وزنی و قیمتی بسیار کمتر مورد استفاده قرار گیرد. ترکیبات بکارگرفته شده در فرمولاسیون تولید لولههای U-PVC موجب شده است تا بر خلاف لوله PVC، بتوان در شبکه آبرسانی آب آشامیدنی از آن استفاده کرد.
نحوه اتصال لوله PVC وU-PVC
این نوع لوله از یک نظر مشابه لولههای پلی اتیلن بوده است و به منظور اتصال به یکدیگر میتوان از اتصالات و اجزای مخصوص آبیاری (رابط، سهراه، زانو،…) از جنس خود لوله استفاده کرد. همچنین با استفاده از چسبهای مخصوص لوله پلیکا، میتوان آنها را به یکدیگر متصل کرد. اما بر خلاف لوله پلی اتیلن، دستگاه مخصوص جوش لوله برای اتصال وجود ندارد و به همین دلیل این لوله در سایزهای بسیار بالا به دلیل امکان نشت آب بکار گرفته نمیشوند و در مقابل از لوله پلی اتیلن استفاده میشود.
مشخصات درج شده روی لولههای PVC و U–PVC
برای تشخیص ویژگیهای لوله، همانند لوله پلی اتیلن بر روی آن مشخصات اصلی درج شده است. برای مثال عناوینی مانند آن که لوله از نوع PVC یا U-PVC است، سایز و قطر لوله، برند و سازنده لوله،فشار قابل تحمل، ویژگیهایی همانند نسوز بودن و … و همچنین استانداردهایی که لوله تحت آنها تولید و به بازار عرضه میگردد، درج میشود.
ویژگی های لوله PVC و U-PVC
- انعطافپذیری مطلوب در مقابل لوله فلزی
- استحکام در برابر ضربات و نیروهای خارجی
- استحکام کششی بلند مدت
- وزن پایین
- نصب و حمل و نقل آسان
- برش و اتصال آسان بدون نیاز به اجزای مخصوص و دستگاه جوش
- عدم آسیب پذیری و پوسیدگی پس از ۵۰ سال
- مقاوم در برابر اشعه خورشید
- مقاوم در برابر مواد شیمیایی و خورنده اسید و بازی
- افت فشار پایین به دلیل دارای ضریب زبری پایین
- قیمت مقرون به صرفه نسبت به نوع فلزی و پلی اتیلن
- دارای خاصیت لغزندگی در هنگام حرکت سیالات
- ضد اشتعال
- عایق الکتریسته
موارد مصرف لوله PVC و U–PVC
- انتقال فاضلابهای خانگی
- آبرسانی شبکه های تحت فشار
- پوشش کابل برق و مخابراتی
- بکار گیری در جدار چاه
- انتقال مواد شیمیایی بازی و اسیدی
- بکارگیری در سیستمهای زهکشی