در یک سیستم آبیاری به منظور انتقال و در نهایت پخش آب میتوان به جای استفاده از لولههای پلی اتیلن (یا پیویسی) از نوارهای آبیاری که همانند نامشان بصورت نوارهای تاشو هستند بکار برد. این نوارها متناسب با نوع کاربردشان (لوله اصلی، نیمه اصلی و یا آبده) دارای انواع مختلفی هستند و به دلیل مزیتهایی همچون انعطافپذیری بالاف وزن سبکف نصب آسان و… مورد توجه واقع شدهاند. برخی از این نوارها شامل نوار تیپ، لولههای رین فلت ( لوله تاشو بارانی)، لوله لیفلت و لولههای چندلایه نخدار هستند.
نوار تیپ آبیاری
یکی از تجهیزات آبیاری در سیستم قطرهای استفاده از نوار آبیاری تیپ (Tape) است و به آبیاری نواری نیز معروف است. در این نوع آبیاری گیاه توسط نوارهای تیپ که بصورت لولههای نازک پلاستیکی و دارای روزنه هستند، آبیاری میگردد. این روزنهها با فواصل و اشکال مشخص (بصورت زیگزاگ و یا قطرهچکانی) روی لوله تعبیه شده است و با قرارگیری در نزدیکی محل توسعه ریشه گیاه، آب را با فشار کم و بصورت قطرهقطره خارج و به همین علت مساحت کمی از سطح زمین را خیس میکنند.
این نوع آبیاری برای کشتهای ردیفی همچون گوجهفرنگی، سیبزمینی، توتفرنگی، ذرت و… کاربرد دارند و متناسب با نوع کارایی در ضخامتهای مختلفی بکار میروند و بصورت کلاف به بازار عرضه میشوند. در حقیقت نوارهای تیپ یک لوله پلیمری ولی بسیار نرمتر از لوله پلی اتیلن است که هنگام ورود آب به داخل آن پر شده و پس از قطع جریان دوباره بصورت مسطح درمیآید. این لولهها به گونهای طراحی شدهاند که هنگام وصل جریان، آب به مجرای اصلی لوله وارد میشود و سپس به سمت روزنههایی که در فواصل معین هستند حرکت میکند. پس از آن به منظور پایین آوردن فشار، ذرات آب به سمت کانال زیگزاگی نوار هدایت میشود و سرانجام از روزنه خارج میشوند. در نهایت میتوان گفت هر روزنه از نوار تیپ دارای یک قسمت کاهنده فشار و یک فیلتر خروجی است که همین عامل سبب دبی خروجی یکنواخت و تقریبا ثابت در یک محدوده مشخص میباشد.
انواع نوار تیپ آبیاری
نوار تیپها دارای دو نوع اصلی درزدار و پلاکدار هستند که هر یک دارای مشخصات و ویژگیهای متفاوتیاند و متناسب با نحوه خروج آب از روزنه ها و شکل ظاهری طبقهبندی میگردند.
نوار تیپ پلاکدار
در این نوع نوارتیپ، روزنهها بصورت قطرهچکان هستند و آب از قطرهچکان خارج میگردد. این روزنهها که به پلاک معروف هستند، بصورت مجزا تولید و سپس در هنگام تولید نوار به آنها متصل میشوند. سایز، دبی خروجی، ضخامت و فواصل پلاک در این نوارها متفاوت است ولی رایجترین آنها دارای سایز 16 میلیمتر، ضخامت 150 تا 200 میکرون و فواصل پلاک 20،15،10 و 30 سانتیمتری تا یک متری هستند که متناسب با نوع محصول و روش کشت انواع مختلف آن مورد استفاده قرار میگیرد. از مزایا این نوار استفاده در مناطق شیبدار (به دلیل یکنواختی مطلوب در آبدهی) و عمر مفیدتر نسبت به نوع درزدار (به دلیل عدم آسیب به درز و دوخت نوار) میتوان نام برد.
نوار تیپ دوختدار
در این نوع نوار تیپ قطرهچکان وجود ندارد بلکه روزنهها بصورت درز و زیگزاگ در کنارههای نوار هستند و آب از این درزها بصورت قطرهقطره خارج میگردد. نحوه قرارگیری این دوختها متفاوت است، بطوری که در برخی از آنها دوخت، در کنار نوار است که به درز از بغل معروفند و در برخی دیگر دوخت در وسط نوار است که درز از وسط نامیده میشوند. نوار تیپ دوختدار نیز همانند نوع پلاکدار دارای انواع متفاوت از لحاظ سایز، ضخامت، دبی و… هستند که بر اساس نوع کشت و تراکم آن مورد استفاده قرار میگیرند که رایجترین آنها دارای قطر 5/16 میلیمتر، ضخامت 175 میکرون و فواصل درز 20،10 و 30 سانتیمتری (هرچه تراکم محصول بیشتر، فواصل درزها کمتر) میباشند. از مزایای این نوع نوار تیپ میتوان به کنترل و کاهش فشار آب توسط درزهای زیگزاگی و خروج آب بصورت یکنواخت اشاره کرد.
نحوه اتصال نوار تیپ
نوار تیپ بصورت کلافهای چند صدمتری (1000تا3000 متر) تولید و عرضه میشود و متناسب با ابعاد سطح زیر کشت مزارع استفاده میگردد. لذا به منظور اتصال این نوار ها به یکدیگر، اتصال به لوله (اصلی، فرعی و…) و یا دیگر اجزای سیستم آبیاری، از اتصالات مخصوص نوار تیپ همچون رابطهای تیپ، بستهای مخصوص، شیرهای انشعاب تیپ و یا اتصالات دیگر استفاده میشود. همچنین در انتهای مسیر خطوط آبیاری نوار برای مسدود کردن جریان، از بستهای انتهایی و یا مسدود کردن توسط خود نوار تیپ بکار گرفته میشود.
نصب نوار تیپ
نصب و اجرای نوار تیپ برخلاف برخی از اجزای سیستم، سهل و آسان است لذا بایستی برخی موارد نصب مانند نصب ایستگاه پمپاژ، نصب فیلتر، شیب زمین، درصد شوری آب مورد استفاده و… را رعایت نمود تا مشکلاتی مانند نشت، کاهش فشار جریان، گرفتگی روزنه نوار تیپ و در نهایت کارایی پایین ایجاد نشود. به همین منظور نصب نوارها متناسب با حجم سطح زیر کشت به دو صورت دستی و نصب توسط ماشینآلات کشاورزی انجام میگردد. در نصب دستی نوارها توسط کشاورز (یا هر فرد دیگری) نصب میشود و کشاورز پس از تقسیم زمین به ردیفهای مناسب تیپ را در محل مخصوص خود پهن و نصب میکند که معمولا این کار در مزارعی با وسعت کم انجام میشود. اما در مزارعی که دارای وسعتی چندین هکتاری هستند این کار بر عهده ماشینآلات کشاورزی مخصوص انجام میشود. به گونهای که زمین ابتدا توسط ماشین به ردیفهای مناسب تقسیم بندی شده و در حین ایجاد ردیف، نوار تیپ بر محل مخصوص پهن میگردند که روشی بسیار آسانتر از حالت دستی است.
مزایای استفاده از نوار تیپ
- عدم نیاز به فشار بالای آب برای استفاده
- حمل و نقل و نصب آسان
- مقاوم در برابر کود و مواد شیمیایی و سموم
- مقاوم در برابر اشعه خورشید
- قابل نصب بر روی خاک، زیر خاک و یا در حالت معلق
- صرفه جویی در مصرف آب
- کاهش رشد علوفه هرز به دلیل خیس شدن کم خاک
- یکنواختی پخش آب
- قابل استفاده در فصول مختلف سال
معایب استفاده از نوار تیپ
- هزینه بالا برای سرمایه اولیه و سالانه
- امکان آسیب به نوار توسط جوندگان و یا ماشین آلات
- احتمال گرفتگی روزنههای نوار به دلیل وجود مواد معلق در آب
- امکان آسیب و باز شدن درز نوارها و عدم پخش یکنواخت آب
- احتمال رشد گیاه بر روی نوار و ایجاد اشکال در کار نوار
لولههای رین فلت (لوله تاشو بارانی)
لولههای رین فلت نوعی از لولههای قابل استفاده برای سیستم آبیاری بارانی است که به لولههای پیفلکس نیز معروفند. این لولهها از جنس پلی اتیلن نرم بوده و بصورت تاشو هستند و 50 درصد از سطح طولی آن را سوراخ و روزنه ریز تشکیل داده است که هنگام وصل جریان، آب از این روزنهها خارج میگردد. در حقیقت این لولهها هم وظیفه لولههای آبده و هم آبپاش را ایفا میکند و جایگزینی برای رایزر و آبپاش میباشد.
لولههای رین فلت همانند نوار و کلاف عرضه و هنگام استفاده بر روی زمین پهن میشوند. پس از ورود آب به داخل آن مقطع نوار بصورت استوانه شکل گرفته و فرآیند آبیاری مزارع را انجام میدهند. این نوع لوله به دلیل نصب بر روی زمین و عدم قرارگیری در ارتفاع بالا برای آبیاری گیاهان و کشتهای ساقه کوتاه مناسب هستند و شعاع پاشش آب از سطح آن بین 3 تا 5 متر میباشد.
نحوه نصب لولههای رین فلت
به منظور انشعاب گیری لولههای پیفلکس از لولههای اصلی آبیاری بایستی از اتصالات مخصوص آن استفاده کرد که شامل اجزای زیر است:
کمربند آبیاری: به منظور انشعابگیری از لوله اصلی، متناسب با سایز لوله قابل استفاده، از کمربندهای آبیاری استفاده میگردد (در صورتی که لوله اصلی آبیاری بصورت نوار باشد به جای استفاده از کمربند، فقط لازم است نوار را سوراخ و آببندی کرد).
شیرآلات: پس از انشعابگیری از لوله اصلی به دلیل آنکه کنترل بر روی خروج آب از روزنه رین فلتها وجود ندارد، جهت کنترل و قطع و وصل جریان آب، از شیرآلات استفاده میگردد (نوع پرکاربرد آن شیر توپی است و متناسب با نر یا ماده بودن شیر تجهیزات دیگری همچون مغزی و… استفاده میشود)
سرشلنگی و نوار تفلون: به منظور اتصال رین فلت به شیرآلات از سرشلنگی مخصوص، متناسب با سایز لوله استفاده میگردد و همچنین از نوار تفلون به منظور آببندی بکار گرفته میشود که هردو تجهیز در جهت نصب مورد قبول بدون بروز مشکلاتی همانند نشت و… استفاده میگردند.
کاربرد لولههای رین فلت
- کشت انواع محصول های زراعی بلند قد و کوتاه قد مانند گندم ، جو، ذرات، کلزا و …
- آبیاری اراضی کوچک و خرد با اشکال نامنظم و غیر یکنواخت
- آبیاری گیاهان دارویی
- آبیاری مناطق بادخیز
- آبیاری اراضی در مناطق گرم و نیمه خشک
- آبیاری اراضی در مناطق با تابش نور شدید
- آبیاری تکمیلی اراضی دیم
- آبیاری اراضی در مناطق دور افتاده با محدودیت تامین انرژی
- آبیاری مزارع با کشتهای ساقه کوتاه و سبزیجات
- …
ویژگیهای لوله رین فلت
- یکنواختی پخش مناسب
- قیمت مقرون به صرفه و صرفهجویی در هزینه سیستم آبیاری بارانی
- نصب آسان و سریع
- حمل و نقل آسان
- مقاوم در برابر اشعه خورشید
- مقاوم در برابر گرما، سرما و رطوبت
- بهرهبرداری آسان
- کاهش تلفات تبخیر و بادبردگی
- فشارکارکرد پایین
- انعطافپذیری بالا
لولههای لیفلت
از دیگر نوارهای آبیاری که جایگزین لوله آبیاری هستند، لولههای هیدروفلکس، هیدروفلوم و یا عنوانی آشناتر به نام لیفلت هستند. این نوع لوله بصورت دو لایه و از جنس پیویسی اند و با الیاف و نخ پلی استر از جنس پلی اتیلن که دارای تراکم بالا بوده و 14 تا 18 درصد وزن نوار را تشکیل دادهاند، مستحکم شدهاند.
از لوله لیفلت در جهت انقال آب و در حقیقت لوله اصلی و نیمه اصلی در سیستم آبیاری بکار گرفته میشود و به دلیل مواردی مانند وزن بالا، حمل و نقل دشوار و عدم انعطاف لولههای آبیاری پلی اتیلن (یا پیویسی معمولی) میتوانند جایگزین مناسبی برای آبرسانی باشند.
نصب و انشعاب از لوله لی فلت
در صورتی که از لوله لیفلت برای لولههای اصلی و یا مانیفولد (بخشی که لولههای آبده یا لترال از آن منشعب میگردند و خود نیز از لوله اصلی آبیاری منشعب میشود) استفاده گردد، به منظور انشعاب لولههای فرعی و یا آبده اتصالات و تجهیزات مخصوصی بکار گرفته میشود.
برخی از این اتصالات شامل شیرهای انشعاب لیفلت، بستهای مخصوص لیفلت، رابط، کمربندهای مخصوص و… هستند که هر یک وظایف و کاربرد مخصصوص به خود را دارند. تمامی این اتصالات و حتی خود لوله لیفلت نیز قابل جداسازی و جمعآوری در پایان فصول آبیاری هستند.
کاربرد لوله لی لفت
- انتقال و توزیع آب در سیستمهای آبیاری تحت فشار
- معادن و تاسیسات
- صنایع نفت، گاز و پتروشیمی
- آتشنشانی
ویژگی لوله لی فلت
- وزن سبک: لوله لیفلت به سادگی جابه جا شده و وزن آن نصف وزن یک لوله پلی اتیلن با همان سایز و مشخصات است
- انعطافپذیری بالا: لیفلت به دلیل حالت نوار بودنش بسیار منعطف است و در هر قسمت بر روی زمین حتی مزارعی با شکل نامنظم قرار میگیرد و به همین دلیل نیز پدیده ضربه قوچ در آب به ندرت اتفاق میافتد.
- مقاومت بالا در برابر فشار: به دلیل وجود الیاف پلی استر، این لوله قابلیت تحمل فشار بالا را داراست و همچنین طول عمر آن را افزایش داده است.
- عدم آلوده کردن محیط زیست در پایان طول عمر: لیفلت به دلیل وجود الیاف در ساختارش از هم گسسته نمیگردد و برخلاف پلی اتیلن که در پایان طول عمرش پودر و در محیط پخش میشود، لیفلت به محیط آسیب نمیزند.
- حمل و نقل و جمعآوری آسان: لوله لیفلت را میتوان به راحتی برای مصارف دیگر و حتی در پایان فصل آبیاری جمعآوری کرد و در مکان یا زمان دیگر به کار برد.
- مقاوم در برابر اشعه خورشید
- مقاوم در برابر ضربه
- مقاوم در برابر مواد شیمیایی و سمی
- مقاوم در برابر رسوبگرفتگی
لوله چند لایه نخدار
نوع دیگری از لولههای تاشو در سیستم آبیاری لولههای نخدار هستند.شکل ظاهری آنها بصورت لوزی مانند و از جنس پلی اتیلن است. همچنین ساختار درونی آن متشکل از نخ و الیافهای مخصوص است که به مقاومت آن در برابر فشارهای داخلی و خارجی و ضربات کمک میکند. این نوع لوله همانند دیگر لولههای تاشو قابل انعطاف، سبک و متنوع در سایز هستند.
لوله نخدار از لحاظ ظاهری و کاربرد مشابه لوله لیفلت است بطوری که همانند لیفلت میتوان وظیفه لوله اصلی انتقال آب در سیستم آبیاری را برعهده گیرد و سایر لولههای آبده و فرعیاز آن منشعب گردند. همچنین از لحاظ ساختار درونی و ویژگی نخدار بودن مانند لیفلت است با این تفاوت که لوله نخدار از لحاظ هزینه مقرون به صرفهتر و از لحاظ ساختار مقاوم و کارآمدتر از لیفلت است چراکه لیفلت دارای دولایه و لوله نخدار در برخی گونه دارای 3 و در برخی دیگر دارای 5 لایه است.
نصب و انشعاب از لوله نخدار
لولههای نخدار در صورتی که وظیفه لوله اصلی در انتقال آب را برعهده داشته باشند، نیازمند اتصال به لولههای آبده هستند. لولههای آبده نیز به منظور منشعب شدن از لوله نخدار (مانند لوله لیفلت) نیازمند اتصالات و تجهیزات مخصوص هستند که مشترک با لیفلت است و این اجزا متناسب با سایز مورد استفاده و کاربرد متفاوت است. از جمله اتصالاتی که میتوان برای انشعاب لوله لترال (آبده) نام برد شامل شیرهای انشعاب، شیرآلات معمولی، کمربندهای مخصوص لوله تاشو، سرشلنگی (بستگی به نوع لوله آبده دارد که تیپ باشد و یا لوله پلی اتیلن معمولی)، بستهای ابتدائی مخصوص و… هستند.
برای مثال درصورتی که بخواهیم لوله آبده را توسط شیرهای انشعاب از لوله نخدار منشعب کنیم میتوان قبل از استفاده از لوله، آن را توسط دستگاه پانچر و یا در حین استفاده از میخهای مخصوص جهت سوراخ کردن استفاده کرد و سپس شیر را به آن متصل میکنیم. همچنین در پایان آبیاری میتوان شیر مذکور را جدا و به منظور مسدود کردن روزنه آب از اتصال کورکن استفاده کرد.
در روش دیگر میتوان بستهای ابتدائی و یا رابط مخصوص لوله آبده را به لوله نخدار متصل و هنگام اتمام آبیاری سوراخ روی لوله نخدار را توسط اتصال کورکن مسدود کرد. به منظور مسدود کردن انتهای لوله نخدار در انتهای زمین زراعی نیز میتوان از خاصیت تاشدن لوله استفاده کرد و توسط خود لوله انتهای مسیر خطوط آب را مسدود کرد. همچنین میتوان از کمربندهای مخصوص لوله تاشو و شیرآلات توپی و… استفاده نمود.
ویژگی لوله نخدار
- وزن سبک و حمل و نقل آسان
- مقاوم در برابر اشعه خورشید
- مقاوم در برابر ضربه، فشار های داخلی و خارجی لوله
- مقاوم در برابر سرما و گرمای نامتعادل
- پایین بودن ضریب پوسیدگی
- نصب و اجرای ساده و آسان
- انعطافپذیری بالا و قابل استفاده در مزراع ناهموار